Дахаты ці да хаты?
СПАМПУЙЦЕ ПРЭЗЕНТАЦЫЮ POWER POINT
СПАМПУЙЦЕ ТЭОРЫЮ І ЗАДАННІ Ў WORD
Прыслоўе абазначае прыкмету дзеяння, стану, якасці ці зрэдку прадмета і, паколькі гэта досыць маладая часціна мовы, часта з’яўляецца матываваным – то бок, з пункту гледжання сучаснай мовы можна вызначыць, ад якога слова яно ўварылася. Матываваных прыслоўяў значна больш, чым нематываваных (гэтыя – найбольш старажытныя і з пункту гледжання сучаснай мовы маюць непразрыстую знешнюю форму). Параўнайце, напрыклад, прыслоўі як, дзе, куды і дахаты, наверсе. У першым выпадку мы не можам вызначыць, ад якога слова яны ўтварыліся, а ў другім – робім гэта лёгка: дахаты – ад назоўніка хата, наверсе – ад назоўніка верх.
Ад такіх прыслоўяў трэба адрозніваць канструкцыю “прыназоўнік + назоўнік”, якая, хоць і гучыць дакладна так ці амаль так, як і прыслоўі, але будзе пісацца асобна: падысці да хаты (параўнайце: пасля працы вяртацца дахаты), сядзець на версе даху (параўнайце: жыць наверсе).
Ёсць некалькі спосабаў, як вызначыць, што перда намі: прыслоўе або прыназоўнік з назоўнікам.
- Першы спосаб — паставіць пытанне. Гэта можа быць агульнае пытанне: падысці куды? да хаты і вяртацца куды? дахаты. І яно нам, фактычна, ніяк не дапамагае вызначыць, прыслоўе гэта ці не. Значыць, мы мусім паспрабаваць паставіць яшчэ адно – склонавае — пытанне: падысці да чаго? да хаты. Менавіта гэтае пытанне паказвае, што перад намі канструкцыя “прыназоўнік + назоўнік” і яе трэба пісаць асобна.
- Другі спосаб — дадаць тлумачальнае слова: з пачатку чаго? восені (калі перад намі прыслоўе спачатку, то тлумачальнае слова не дадаецца: спачатку было слова).
- Трэці спосаб – дадаць азначэнне: з самага пачатку восені (параўнайце: спачатку праца, а потым адпачынак – у гэтым выпадку азначэнне дадаць немагчыма).
Звярніце ўвагу, што прыслоўі могуць таксама блытаць з канструкцыяй “прыназоўнік + лічэбнік”: сустрэліся ўдвух і трымаць яйкі ў двух кошыках. Калі нельга дадаць назоўнік – перад намі прыслоўе і яно пішацца ў адно слова (удвух). Калі ж пасля ідзе назоўнік, то гэта спалучэнне “прыназоўнік + лічэбнік” і яно пішацца асобна (у двух кошыках).
Заданне
УВАГА! Каб пабачыць правільныя адказы, вылучыце курсорам вобласць побач з зорачкай!
Разам ці асобна?
- Рыба нырнула (ўглыб / ў глыб) і схавалася з вачэй. – *ўглыб
- Ці добра табе жыць (замужам / за мужам), мілая? – *замужам і за му́жам
- Да мяне (надвор / на двор) нечакана забеглі чужыя людзі. – *на двор
- Хату відаць (збоку / з боку) дарогі. – *з боку
- Мая хата (скраю / з краю). – *скраю
- (Дадому / Да дома) не запрашаю. – *дадому
- На шляху маскоўскага войска (ўглыб / ў глыб) краіны паўсталі перашкоды. – *ў глыб
- (Удалячынь / У далячынь) таямнічую глядзелі вочы старой. – *У далячынь
- Маці не пусціла Міколку (надвор / на двор), бо там задажджыла. – *надвор
- Бацькі выехалі ў горад (звечара / з вечара). – *звечара
- (Збоку / з боку) вакзала пачуўся шум. – *з боку
- Жыццё (напаказ / на паказ). – *напаказ
- (Дадому/Да дома) засталося ісці ўсяго паўкіламетра – *да дома
- Працавалі (звечара / з вечара) да раніцы. – *з вечара
- Хлопец, пастаяўшы (збоку / з боку), ціхенька сышоў. – *збоку
- Песня ляцела (ўдалячынь / ў далячынь). – *ўдалячынь
- Яська паехаў (насустрач / на сустрэчу) з братам – *на сустрэчу
- (Напаказ / На паказ) мадэляў запрасілі толькі работніц швейнай фабрыкі. – *На паказ
- Стромкае дрэва імкнулася (ўвысь / ў высь), пераганяючы ўсе суседнія. – *ўвысь
- Ноччу ўдарыў мароз, а (ўдзень / ў дзень) нечакана пацяплела. – *ўдзень
