Інфінітыў

	СПАМПУЙЦЕ ПРЭЗЕНТАЦЫЮ POWER POINT
	СПАМПУЙЦЕ ТЭОРЫЮ І ЗАДАННІ Ў WORD
	СПАМПУЙЦЕ РАЗДАТКУ Ў WORD

Інфінітыў называюць неазначальнай формай дзеяслова таму, што ён называе дзеянне, працэс, але пры гэтым не ўказвае на асобу ці асобаў. Інфінітыў з’яўляецца нязменнай формай і адказвае на пытанні Што рабіць? чытаць; Што зрабіць? прачытаць.

Інфінітыў утвараецца пры дапамозе суфіксаў:

-ць – далучаецца да асновы на галосную (самы прадуктыўны суфікс, большасць інфінітываў утвараецца менавіта пры яго дапамозе): бега-ць, насі-ць, размаўля-ць

-ці – далучаецца на асновы на зычную – нес-ці, грыз-ці, плес-ці. У інфінітывах, ўтвораных ад асновы на д і т, у выніку гістарычных чаргаванняў д і т перайшлі ў с: кладу – класці, вяду – весці. Па аналогіі з гэтымі формамі нараджаюцца гутарковыя формы храпсці, сапсці, чаўпсці, якія з’яўляюцца адступленнем ад літаратурнай мовы. Мусім ужываць формы храпці, сапці, чаўпці.

-чы – рэдкі суфікс у мове, які далучаецца да асновы на г (бег-чы, запрэг-чы), а таксама ў выніку даўняга пераходу канцавога к асновы + суфікс ти (пек + ти → пячы). Выключэнне складае інфінітыў сячы, які мае літаратурны варыянт секчы.

Зваротная форма інфінітыва ўтвараецца пры дапамозе постфіксаў –ся/-ца: -ся далучаецца да галоснай (несціся, класціся, пячыся); -ца далучаецца да зычнай (смяяцца, насіцца).
Язэп Лёсік у працы “Некаторы ўвагі да беларускае літаратурнае мовы” звяртае ўвагу на тыпова беларускія канструкцыі, якія паказваюць функцыю – “назначэнне” — прадмета і ўтвараюцца пры дапамозе інфінітыва: машына шыць або машына, што шыць; вада піць або вада, што піць; палонка ваду браць або палонка, што ваду браць; вада дзяцей купаць або вада, што дзяцей купаць; машынка перац малоць або машынка, што перац малоць. Ён адзначае, што ў такіх выпадках па-расейску будзе канструкцыя з прыназоўнікам для: машина для шитья, вода для питья, а па-польску з прыназоўникам do: maszyna do szycia, woda do picia. Лёсік піша: “Як бачым, расеец ці паляк, каб назваць назначэньне прадмета — назначэньне-дзеяньне, бярэ інфінітыў, абарачае яго ў дзеяслоўны назоўнік ды прылучае яго да прадмета з дапамогаю прыназоўніка “для” (расеец) або “да” (паляк): вада для купаньня, вада да купаньня, а беларусін абыходзіцца ў такім выпадку адным інфінітывам, ня трацячы дарэмна часу на тое, каб перавярнуць спачатку інфінітыў у назоўнік, а потым зьвязаць гэты назоўнік з другім назоўнікам з дапамогаю прыназоўніка.”

Трэба адрозніваць сітуацыю, калі прызначэннем прадмета з’яўляецца іншы прадмет, а не дзеянне, як вышэй. У такім выпадку будзем ужываць не інфінітыў, а назоўнік з прыназоўнікам на: мех на муку, адзежа на свята, убранне на смерць.

Інфінітыў можа ўжывацца ў ролі любога члена сказа: Век зжыць – не мех сшыць (дзейнік і выказнік); У мяне ёсць жаданне напісаць кнігу (азначэнне); Маці сказала сыну рабіць урокі (дапаўненне);  Усе пайшлі на поле капаць бульбу (акалічнасць). Інфінітыў можа быць таксама часткай выказніка: Я пачала рыхтавацца да выступу.

Цікава, што ёсць сказы, у якіх маем два інфінітывы запар: Вырашылі пайсці пагуляць. Зараз навару есці гасцей частаваць. У гэтым выпадку першы інфінітыў паясняе дзеяслоў, а другі – папярэдні інфінітыў.