СПАМПУЙЦЕ ПРЭЗЕНТАЦЫЮ POWER POINT
СПАМПУЙЦЕ ТЭОРЫЮ І ЗАДАННІ Ў WORD
У беларускай, у адрозненне ад іншых моваў, гэта свята мае цэлы шэраг назваў: і Каляды, і Коляды, і Калядкі, і Каляда, і Раство Хрыстова, і Раство Гасподне, і Ражаство, і ражство, Ражджаство, і Божае Нараджэнне, Нараджэнне Хрыста, Нараджэнне Хрыстова… У прэсе была інфармацыя, што сярод усіх гэтых назваў менавіта Ражджаство яшчэ нядаўна сустракалася часцей за ўсё на беларусіх святочных паштоўках і марках. Чым жа было абумоўлена тое, што Ражджаство стала такой пашыранай назвай пры тым, што гучыць яна зусім не па-беларуску? У ім вуха нам рэжа спалучэнне зычных жд, не ўласцівае нашай мове. Гэта царкоўнаславянскае спалучэнне, бо сама назва патрапіла ў беларускую мову з царкоўнаславянскай, прыйшоўшы на нашу тэрыторыю разам з праваслаўем.
Складальнікі “Слоўніка рэлігійных і багаслоўскіх тэрмінаў царкоўнаславянска-беларускага” сцвярджаюць, што менавіта Ражджаство – гэта адзіна правільная назва свята, і лічаць, што ўсе астатнія назвы супярэчаць праваслаўнай традыцыі, якая неперарыўна існавала на нашых землях тысячу год. У прадмове да слоўніка яны бачаць прычыну ўжывання іншых назваў, што супярэчаць праваслаўнай кананічнай традыцыі, у фармальнай “беларусізацыі”, у абнаўленні мовы шляхам адмежавання ад рускай і царкоўнаславянскай.
Ну а калі звярнуцца да старабеларускай мовы, якая, дарэчы, адносіцца да моваў царкоўнаславянскай традыцыі, фіксуюцца назвы роство, розство, утвораныя ад дзеяслова радзіць. У беларускіх дыялектах маем і Ражаство, і Ражство, а ў палескіх гаворках – нават Роздво. А ў “Расійска-беларускім слоўніку” Некрашэвіча і Байкова 1928 года, а таксама ў шэрагу сучасных слоўнікаў знаходзім Раство і Каляды.
Дарэчы, назвы Коляды, Каляды ці Каляда маюць неславянскае паходжанне. Гэта даўняе запазычанне з лацінскай мовы. У старажытнарымскім календары календамі называлі першы дзень кожнага месяца (адсюль, уласна кажучы, і само слова каляндар). І сёння часцей за ўсё ў свецкім жыцці мы ўжываем менавіта гэтаю назву. А вось калі гаворка ідзе пра рэлігійнае свята, католікі аддаюць перавагу назве Божае Нараджэнне, што, верагодна, паходзіць ад польскага Boze Narodzenie. Варыянтам гэтай назвы можа з’яўляцца Нараджэнне Хрыста (Нараджэнне Хрыстова).
А ў праваслаўным свеце, як мы ўжо адзначалі вышэй, пашыраныя назвы Раство, Ражаство, Ражджаство. Трэба сказаць, што сёння ўсе гэтыя варыянты фактычна суіснуюць і нават у навукоўцаў няма нейкага адназначнага адказу, якой з іх варта аддаваць перавагу. Аднак трэба заўважыць, што ў апошняе дзесяцігоддзе ўсё большую папулярнасць набывае назва Раство, якая для нашага вуха гучыць цалкам натуральна, як, для прыкладу, назоўнікі княства, птаства, хараство, у якіх адбываецца прыпадабненне шыпячых зычных гукаў да свісцячых. Магчыма, менавіта Раство ў будучым стане асноўнай назвай свята для ўсіх беларусаў незалежна ад іх веравызнання. А можа такім словам будзе слова Каляды. Тым больш што ў народных прыказках, прымаўках і фразеалагізмах часцей за ўсё сустракаецца назва Каляды, Калядкі, Каляда:
Прыйшлі Калядкі — бліны ды аладкі.
Як прыйдуць Каляды — мужык мякіне рады, а як прыйдуць зажынкі — няма хлеба ні асьмінкі.
Каляды — хрысціяне рады.
Калядкі — добрыя святкі: пад’еў ды на палаткі.
Стань у раду, дастанеш Каляду.
Ужо тыдзень да Каляд — пан з сваёй чэлядзі не рад.
Каляды, то ён цяпер не пан.
Па Калядах уночы трашчыць, а ўдзень плюшчыць.
Сабачкі брэшуць, Калядкі будуць, мароз стучыць, вароты адчыняць вяліць.
Наўрад, каб стала хлеба да Каляд.
Ад Каляд не ідзе ў лад.
Не да каляды, калі поўна хата бяды.
Снегу на Каляды не дапросішся.
На Каляды сарочку надзявай новую, на Вялікдзень — бялёвую, а на Сёмуху — смяротную.
Калі Каляды ў веташку, дык хавай насенне ў мяшку.
Зафіксавана таксама прыказка з назвай Раство: Святое Раство — людзям прыгаство.
Заданне
УВАГА! Каб пабачыць правільныя адказы, вылучыце курсорам вобласць побач з зорачкай!
Утварыць ад назоўнікаў і словазлучэнняў прыметнік:
Раство – які? *калядны
Ражджаство – які? *калядны
Божае Нараджэнне – які? *калядны
Нараджэнне Хрыстова – які? *калядны
Каляды, Каляда – які? *калядны
