Сінонімамі называюць словы, тоесныя або блізкія па значэнні.

Тоесны па значэнні словы – гэта так званыя поўныя ці абслютныя сінонімы, якія могуць узаемападмяняцца ў кантэксце (Неба прарэзала маланка – Неба прарэзала бліскавіца). Звычайна такія сінонімы не самыя пашыраныя, паколькі, як сцвярджаюць вучоныя,  пры наяўнасці двух аднолькавых словаў дзейнічае тэндэнцыя на выцясненне аднаго з іх другім. Часцей жа ў мове сустракаем няпоўныя сінонімы, якія адрозніваюцца адценнем значэння (страх і жах;жадаць — прагнуць), стылістычнай афарбоўкай (жывот – бруха, трыбух; асілак – волат, сілач, атлет, здаравяк, здаравіла, бугай). У гэтым выпадку падмена сінонімаў часцей за ўсё немагчымая (Савецкага разведчыка ўзнагародзілі медалём за адвагу, нельга сказаць – Савецкага шпіёна ўзнагародзілі медалём за адвагу. Ці: Нядаўна яшчэ задуменныя, вочы юнай прыгажуні раптам напоўніліся слязьмі , а не  Нядаўна яшчэ задуменныя, зенкі юнай прыгажуні раптам напоўніліся слязьмі).

Навошта ў мове патрэбныя сінонімы?

1. Каб замяніць адно слова іншым з мэтай пазбегнуць таўталогіі, паўтораў (Янка Купала – паэт, пясняр, класік беларускай літаратуры, аўтар і г.д.);
2. Каб перадаць дадатковыя сэнсавыя адценні (малы, маленькі, малюсенькі, малюпасенькі);
3. Каб даць эмацыйную ацэнку і стылістычную характарыстыку (конь – кляча).

Агульна прызнана, што сінонімы ўзбагачаюць мову. А ў якой сферы наяўнасць сінонімаў непажаданая? У тэрміналогіі, дзе важна, каб адно слова суадносілася з адным прадметам.

У сярэдзіне 20 стагоддзя вялікую папулярнасць набыла лінгвістычная гіпотэза Сэпіра-Уорфа. Яе часам называюць гіпотэзай моўнай карціны свету. То бок, людзі, якія размаўляюць на розных мовах, па-рознаму ўспрымаюць свет і па-рознаму мысляць. У якасці прыклада прыводзілася эскімосская мова з вялікай колькасцю назваў снегу (снег, які ляжыць, снег які ляціць, снег, які падае і г.д.)Тое самае нібыта датычыцца і наўзваў пяску ў жыхароў пустэльняў, якіх у іх вялікая колькасць.  Сутнасць у тым, што чым больш важны прадмет ці з’ява для народа, тым больш сінонімаў для яе абазначэння прапануе мова. Пазней гіпотэза, праўда,абвяргалася некаторымі вучонымі, але працягвае бударажыць розум чалавека.

 

Заданні:

Падабраць магчымыя сінонімы:

УВАГА! Каб пабачыць слушныя варыянты адказаў, вылучыце поле справа курсорам.
Гультай – лодар, абібок, лянівец, лайдак, труцень, лежань, гультаіна < Правільны адказ схаваны тут (вылучыце курсорам). Ніжэй – тое самае.

Балота – дрыгва, багна, імшара, амшара, імшарышча, амшарышча, твань, алёс

Мяцеліца – завея, завіруха, замятуха, замець, пурга, вея, сняжніца, снегавей, дуйка, кудаса

Вораг – праціўнік, непрыяцель, нядобразычлівец

Вопытны – дасведчаны, абазнаны, спрактыкаваны

Васілёк – валошка

Пустазвон – пустабрэх, пустаслоў, пустамеля

Бальніца – клініка, шпіталь, лазарэт, лякарня, больніца

Гаіцца – зажываць, залечвацца

Хлусіць  - выдумляць, ілгаць, маніць, плесці, гарадзіць, вярзці, лячыць, ездзіць па вушах і г.д.

 

Падабраць беларускія адпаведнікі наступных запазычанняў:

УВАГА! Каб пабачыць слушныя варыянты адказаў, вылучыце поле справа курсорам.

 

Авацыі, апладысменты — воплескі, плясканне ў ладкі < Правільны адказ схаваны тут (вылучыце курсорам). Ніжэй – тое самае.

Анархія – безуладдзе

Дыспут, дыскусія – спрэчка

Дэфект – недахоп, хіба, загана

Іронія – насмешка

Абеліск – помнік

Кампетэнтнасць – дасведчанасць, абазнанасць

Інцыдэнт – выпадак, здарэнне

Імітацыя – падробка

Аналогія – падабенства

Контур – абрыс

Пейзаж – краявід

Абрэвіятура – скарачэнне

Дырэктыва — пастанова