У кароткае — з гісторыі ўзнікнення
Упершыню ў сучаснай беларускай мове літара ў з’явілася ў 19 стагоддзі, прычым у сваім лацінкавым варыянце — ŭ. Адным з першых яе ўжыў Ян Чачот у сваёй вершаванай брашуры «Da milych mužyczkoú» (1846 г.), але ў гэтым выданні літара ў выглядала як u з рыскай — ú. Ў сустракаецца таксама ў тэкстах Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча. Аднак толькі ў Францішка Багушэвіча яна набывае свой сучасны выгляд — ŭ (у кракаўскім выданні «Dudka Białaruskaja», 1891).
Пазней з лацінкі гэтая літара трапляе ў беларускую кірыліцу. Так, напрыклад, кірылічная літара ў была ўжытая ў вершы Аляксандра Ельскага «Сынокъ! Разсказъ зъ праўдзиваго здарэння… 1895 року», апублікаваным у Санкт-Пецярбургу ў 1895 годзе. Сустракаецца літара ў і ў пасмяротным выданні Янкі Лучыны «Вязанка» (1903). І толькі дзесьці напрыканцы першага дзесяцігоддзя 20 стагоддзя літару ў пачалі ўжываць у беларускай кірыліцы больш-менш паслядоўна.
Утварэнне і ўжыванне Ў
- Утвараецца з л у канцы слова і перад зычнымі гукамі:
была – быў
жоўты
Л ніколі не пераходзіць у ў:
- на канцы назоўнікаў мужчынскага роду назоўнага склону адзіночнага ліку: стол, кол;
- на канцы назоўнікаў жаночага роду роднага склону множнага ліку: школ, скал;
- у сярэдзіне слова, калі можа з’явіцца беглы галосны: галка – галак;
- у словах іншамоўнага паходжання: салдат, балкон.
- Утвараецца з в у канцы слова і перад зычнымі або галоснымі е, ё, ю, я, і:
грыва – грыўка
крыві – кроў
- У пераходзіць у ў:
- у пачатку слова, калі папярэдняе слова заканчваецца на галосны:
сонца ўзыдзе
- пасля галосных у сярэдзіне іншамоўных словаў, калі не ўтварае склад:
аўкцыён
аўтограф
- пасля злучка або двукосся, калі папярэдняе слова заканчваецца на галосны:
жанчына-ўрач
часопіс “Бярозка” ўзнагародзілі ордэнам
Заданне
УВАГА! Каб дазнацца правільныя адказы, вылучыце курсорам пустую зону справа ад працяжніка!
Перакласці на беларускую мову:
волк, волки, волчонок – воўк, ваўкі, ваўчаня
воротник — каўнер
полный, полненький – поўны, поўненькі/ паўнюткі
орёл — арол
желток — жаўток
иголка - іголка
с любовью – з любоўю
долгий, долгота – доўгі, даўгата
стрел (р. скл., мн.) — стрэл
полковник — палкоўнік
шерсть, шерстяной – воўна, ваўняны
каучук — каўчук
молчаливый — маўклівы
колпак — каўпак
полукруг — паўкола
колхоз - калгас
Болгария — Балгарыя
полтора — паўтара
громкое «ура» — гучнае «ўра»
здоровье - здароўе
по-вчерашнему – па-ўчарашняму
лауреат — лаўрэат
главврач — галоўурач
грустил — сумаваў
преднамеренно — наўмысна
неумеха — няўмека
нотариус — натарыус
юго-восточный – паўднёва-ўсходні
полноправный — паўнапраўны
соучастие — саўдзел
вакуум – вакуум
в унисон – ва ўнісон
радиус – радыус
