01.03.2015
ГІСТОРЫЯ МОВЫ Тарашкевіца і наркамаўка
Асноўныя адрозненні
Т а р а ш к е в і ц а |
Н а р к а м а ў к а |
|||||||
Фанетыка, правапіс, вымаўленне |
||||||||
Асімілятыўная мяккасць |
||||||||
Адбываецца пасля J: зьезд, разьём (выкл. губныя і выбуховыя: аб’ява, ад’езд) Перадаецца на пісьме сьнег, насеньне |
Не адбываецца пасля J: з’езд, раз’ём Не перадаецца на пісьме снег, насенне |
|||||||
Яканне | ||||||||
Часціца не і прыназоўнік без перад націскам мяняюцца на ня і бяз: ня веру, бяз нас | Часціца не і прыназоўнік без заўсёды пішуцца нязменна: не веру, без нас | |||||||
Прыстаўныя гукі |
||||||||
Прыстаўныя в і г ужываюцца больш шырока, асабліва ў запазычаннях: Ворша, гістэрыка | Прыстаўныя в і г звычайна не ўжываюцца ў запазычаннях і геаграфічных назвах: Орша, істэрыка Выкл: унія і вунія | |||||||
Ў — У |
||||||||
Існуе вялікая літара Ў: да Ўльляны, ва Ўругваі | Не існуе вялікай літары, толькі ў: да Ульяны, ва Уругваі | |||||||
Асіміляцыя зычных |
||||||||
1. У зваротных формах дзеяслова перадаецца на пісьме: мыесься, зьбіраесься 2. Спалучэнне дз: суседзкі, ірландзкі |
1. У зваротных формах дзеяслова не перадаецца на пісьме:мыешся, збіраешся2. Спалучэнне дс:суседскі, ірландскі | |||||||
Канцавыя фарманты назоўнікаў |
||||||||
Вымаўляецца і пішацца: Слуцак, Полацак, метар, літар | Вымаўляецца і пішацца: Слуцк, Полацк, метр, літр | |||||||
Адаптацыя запазычанняў |
||||||||
1. Гук л перадаецца мякка (як у польскай мове): лёгіка, цыкль | 1. Гук л перадаецца цвёрда(як у рускай мове): логіка, цыкл Выкл: лямпа, лямант |
|||||||
2. Гукі з, с, н, б, п, в, м у корані слова звычайна цвёрдыя: сыгнал, газэта | 2. Гукі з, с, н, б, п, в, м у корані слова звычайна мяккія: сігнал, газета | |||||||
3. Спалучэнні іё, ыю, ію: трыё, радыюс | 3. Спалучэнні іа, ыу, іу: трыа, радыус Выкл: радыё |
|||||||
4. Грэчаская літара β перадаецца як б: барбар, Базыль | 4. Грэчаская літара β перадаецца як в: варвар, Васіль | |||||||
5. Грэчаскія літары ϴ (радзей ϕ) перадаюцца як т, хв, п, ф: міт, хворма, пасоля, фальш | 5. Грэчаскія літары ϴ (радзей ϕ) перадаюцца як ф: міф, форма, фасоля, фальш | |||||||
6. на пачатку слова перад галоснай звычайна не ўзнікае j ці і: Эўропа, ерогліф | 6. на пачатку слова перад галоснай звычайна ўзнікае j ці і: Еўропа, іерогліф | |||||||
Граматыка |
||||||||
1. Несупадзенне ў родзе (жаночы род): тэза, філія | 1. Несупадзенне ў родзе (мужчынскі род): тэзіс, філіял | |||||||
2. У родным скл. назоўнікаў адз. л. мужчынскага і ніякага роду дамінуе народны канчатак –у: камітэту, Менску | 2. У родным скл. назоўнікаў адз. л. мужчынскага і ніякага роду над канчаткам – у пераважае канчатак –а: камітэта, Мінска | |||||||
3. У месным скл. назоўнікаў адз. л. жаночага роду канчатак –е: па тэлефоне | 3. У месным скл. назоўнікаў адз. л. жаночага роду канчатак –у: па тэлефону | |||||||
4. У родным скл. назоўнікаў мн. л. мужчынскага і ніякага роду канчатак –аў: моваў, магчымасьцяў | 4. У родным скл. назоўнікаў мн. л. мужчынскага і ніякага роду канчатак –аў ужываецца абмежавана: моў, магчымасцей | |||||||
5. У давальным скл. назоўнікаў мужчынскага і ніякага роду мн.л. пад націскам канчаткі –ом/-ём: братом, палём | 5. У давальным скл. назоўнікаў мужчынскага і ніякага роду мн.л. пад націскам канчаткі –ам/-ям: братам, палям | |||||||
6. У месным скл. назоўнікаў мужчынскага і ніякага роду мн.л. пад націскам канчаткі –ох/-ёх: у братох, на палёх | 6. У месным скл. назоўнікаў мужчынскага і ніякага роду мн.л. пад націскам канчаткі –ах/-ях: у братах, на палях | |||||||
7. Пашыраны займеннікі ягоны, ейны, іхні | 7. Пашыраны займеннікі яго, яе, іх (формы ягоны, ейны, іхні дапушчальныя ў гутарковай мове) | |||||||
8. Формы загаднага ладу мн.л. дзеясловаў 2 асобы на –эце/-еце: бярэце, кладзеце Пашыраны сінтэтычныя формы загаднага ладу ў 1 асобе: будзьма, чытайма |
8. Формы загаднага ладу мн.л. дзеясловаў 2 асобы на –ыце/-іце: бярыце, кладзіце Сінтэтычныя формы загаднага ладу ўжываюцца абмежавана, замест іх – формы цяперашняга і будучага часу, а таксама складаныя формы: будзем, чытаем, давай будзем, давай чытаць |
|||||||
9. Выкарыстоўваюцца толькі дзеепрыметнікі з суфіксамі –н- і –т-: вітаны, існы, наеты | 9. Дапушчальна ўжыванне дзеепрыметнікаў з суфікамі –ем-, -уч-/-юч-, -еўш-/-эўш- і інш.: вітаемы, існуючы, наеўшыйся | |||||||
Словаўтварэнне |
||||||||
1. Пашыраны суфікс –нік- у назоўніках: закупнік, перавознік | 2. Пашыраны суфіксы –чык-/-шчык- у назоўніках: закупшчык, перавозчык | |||||||
2. Паслядоўна ўжываецца прыстаўка су- ў назоўніках: суўдзельнік, суўладальнік | 2. Паслядоўна ўжываецца прыстаўка са- ў назоўніках: саўдзельнік, саўладальнік | |||||||
3. Адсутнасць фарманта –ір-/-ыр- у дзеясловах: маскаваць, маршаваць Выкл: буксіраваць, камандзіраваць | 3. Шырокае ўжыванне фарманта –ір-/-ыр- у дзеясловах: маскіраваць, маршыраваць | |||||||
Сінтаксіс |
||||||||
1. Выбар прыназоўнікаў пры кіраванні: па вайне, камітэт у справах, з прычыны, на загад і інш. | 1. Выбар прыназоўнікаў пры кіраванні: пасля вайны, камітэт па справах, па прычыне, па загаду і інш. | |||||||
2. Ужываецца канструкцыя вучыцца + родны скл.: вучыцца спеваў, вучыцца музыкі | 2. Ужываецца канструкцыя вучыцца + давальны скл.: вучыцца спевам, вучыцца музыцы | |||||||
3. Поўныя формы дзеепрыметнікаў: было зробленае, былі звязаныя | 3. Кароткія формы дзеепрыметнікаў: было зроблена, былі звязаны | |||||||
4. Пасля дзеясловаў быць, стаць уласцівы назоўнік у назоўным скл.: ён быў добры сябра | 4. Пасля дзеясловаў быць, стаць уласцівы назоўнік у творным скл.: ён быў добрым сябрам | |||||||
Лексіка |
||||||||
1. Пераважаюць уласнабеларускія словы, неалагізмы і паланізмы або словы, што патрапілі ў мову праз польскую: адсотак, хаўрус/зьвяз, позва/пазоў, фатэль, намёт і інш. | 1. Пераважае агульная з рускай лексіка, русізмы або словы, што патрапілі ў мову праз рускую: працэнт, саюз, павестка, крэсла, палатка і інш. | |||||||
2. Народны імяннік: Юрась, Юрок, Юрка, Юра | 2. Праваслаўны кананічны імяннік: Юрый |